ARNHEM SPOOKSTAD
Hoofdstuk 25
Het kostelijke goed dat vrijheid heet
< Prentbriefkaart uit serie 'Voor Vrijheid en Recht', uitgegeven in Mei 1945.
De vijand was verslagen, de handen gingen uit de mouwen, de wederopbouw begon. In de tweede helft van de jaren '40 leek de
oorlog een incident van voorbijgaande aard; wie er op terugkwam
was een zeurpiet. Pas daarna bleken, steeds nadrukkelijker, de
gevolgen.
,,Wij, kinderen, zochten weer houvast op school en in ons
spel'', vertelt Marianne van Halewijn. ,,Verhalen over onze
schokkende ervaringen hadden hierin geen plaats. Het lijkt nu
nog steeds of ik te vroeg een stuk jeugd kwijt ben geraakt. Ook
later dacht ik gewoon verder te leven en ik wist niet dat ik er
onbewust steeds op bedacht was dat er opeens weer een oorlog
zou uitbreken en ik mensen en dingen kwijt zou raken. Angst en
wantrouwen leidden een eigen, onzichtbaar leven, en ik besefte
niet dat ik dat ook doorgaf aan mijn kinderen. M'n man had meer
vertrouwen in het leven en dat leidde weleens tot misverstanden.''
Al het oud zeer kwam onweerstaanbaar naar boven
,,Pas dertig jaar later, toen de film 'Een brug te ver' werd opgenomen, werd ik weer nadrukkelijk met de Slag om Arnhem geconfronteerd. Ik raakte flink overspannen. Al het oud zeer kwam onweerstaanbaar naar boven; natuurlijk was daar ook andere
narigheid bij die ik intussen beleefd had. Pas op de lange duur
en met veel begeleiding werden alle gebeurtenissen minder actueel en raakte het gezinsleven meer ontspannen.''
Volgens een hulpverlener, die verder onbekend wil blijven,
hebben sommige mensen zich na de oorlog geen moment meer veilig
gevoeld. ,,Ik weet van iemand die een geweer onder haar bed
had. Mochten ooit de Russen komen, dan zou ze het gebruiken.
Niet om zichzelf te verdedigen, maar om een einde aan haar
leven te maken. Want de Slag van Arnhem en wat erop volgde
wilde ze niet nog eens meemaken. Te groot om op de handkar mee
te mogen rijden, maar te klein om te lopen. De schaarste, die
tot uiting kwam in de pakken koffie en sigaretten die ze hamsterde. De onschuld die ze niet te vroeg verliezen mocht en die ze toch verloor: door een aanranding van een boerenzoon. Haar
geboortestad kwam zwaar beschadigd uit de oorlog tevoorschijn.
Zijzelf draagt de littekens voor altijd mee. En ze is niet de
enige.''
'Hebben we wel iets geleerd?'
Vrede bleef een onbereikbaar ideaal. Wim Weenink dichtte, bij
de vijftigste herdenking van de Slag om Arnhem:
,,De stad is uit het puin herrezen,
Het leven is weer teruggekeerd.
De vijand verdrongen, de strijd gestreden,
Is hieruit wel veel geleerd?''
Kennelijk niet, zo is gebleken uit de vijftig jaren die sindsdien zijn verstreken.
,,Toen ik onlangs van Beekbergen naar Arnhem reed, waren mijn
gedachten bij de televisiebeelden met colonnes vluchtelingen
uit Ruanda'', zegt Henk Berensen. ,,Sjokkende mensen, met hun
schamele bezittingen op weg naar het onbestemde. Ik dacht aan
onszelf, vijftig jaar geleden; aan eenzelfde stroom mensen op
de weg van Arnhem naar Apeldoorn, ook op weg naar een onbekend
doel.''
,,Als ik nu op de televisie beelden zie van de opstanden en
oorlogen die op zovele plaatsen woeden, voel ik daarbij wat ik
zelf meemaakte in het niet verzinken'', zegt Marianne van Halewijn. ,,Ik heb op kleine schaal ondervonden hoe het is een
vluchteling te zijn, een minimum aan kleding en voedsel te
hebben en om gediscrimineerd te worden - en dan spraken de
mensen bij wie we terechtkwamen nog dezelfde taal en hadden we
een gemeenschappelijke vijand! Maar wanneer dat al zo'n grote
invloed heeft gehad, hoe moet het dan met al die mensen op de
televisie? Het is toch duidelijk dat we de slachtoffers, vooral
de kinderen, niet in de steek mogen laten? Humanitaire hulp is
beslist een noodzaak om escalaties in de toekomst te voorkomen.
Dat is ook in ons eigen belang!''
'Vrijheid moet een recht zijn voor alle mensen'
Ze heeft door haar ervaringen een groter rechtvaardigheidsgevoel gekregen. ,,Ik ben, denk ik, ook meer strijdbaar geworden.
Geweld vind ik verschrikkelijk en ik kan nog steeds niet goed
tegen kapotte dingen; moedwillige vernielingen kunnen me heel
kwaad maken. Ik heb bepaalde waarden leren kennen en ik tracht
die door te geven: Ga niet af op vooroordelen; probeer zo goed
mogelijk een eigen mening te vormen. Generaliseer niet en discrimineer niet. Nooit zijn alle mensen van een volk of land
gelijk. En een meerderheid kan heel goed ongelijk hebben. Het
opgroeien in vrede en vrijheid is een voorrecht, maar het zou
een recht moeten zijn van alle mensen.''
Volgens een hulpverlener, die verder onbekend wil blijven, hebben sommige mensen zich na de oorlog geen moment meer veilig gevoeld. ,,Ik weet van iemand die een geweer onder haar bed had. Mochten ooit de Russen komen, dan zou ze het gebruiken. Niet om zichzelf te verdedigen, maar om een einde aan haar leven te maken. Want de Slag van Arnhem en wat erop volgde wilde ze niet nog eens meemaken. Te groot om op de handkar mee te mogen rijden, maar te klein om te lopen. De schaarste, die tot uiting kwam in de pakken koffie en sigaretten die ze hamsterde. De onschuld die ze niet te vroeg verliezen mocht en die ze toch verloor: door een aanranding van een boerenzoon. Haar geboortestad kwam zwaar beschadigd uit de oorlog tevoorschijn. Zijzelf draagt de littekens voor altijd mee. En ze is niet de enige.''
'Hebben we wel iets geleerd?'
Vrede bleef een onbereikbaar ideaal. Wim Weenink dichtte, bij
de vijftigste herdenking van de Slag om Arnhem:
,,De stad is uit het puin herrezen,
Het leven is weer teruggekeerd.
De vijand verdrongen, de strijd gestreden,
Is hieruit wel veel geleerd?''
Kennelijk niet, zo is gebleken uit de vijftig jaren die sindsdien zijn verstreken.
,,Toen ik onlangs van Beekbergen naar Arnhem reed, waren mijn
gedachten bij de televisiebeelden met colonnes vluchtelingen
uit Ruanda'', zegt Henk Berensen. ,,Sjokkende mensen, met hun
schamele bezittingen op weg naar het onbestemde. Ik dacht aan
onszelf, vijftig jaar geleden; aan eenzelfde stroom mensen op
de weg van Arnhem naar Apeldoorn, ook op weg naar een onbekend
doel.''
,,Als ik nu op de televisie beelden zie van de opstanden en
oorlogen die op zovele plaatsen woeden, voel ik daarbij wat ik
zelf meemaakte in het niet verzinken'', zegt Marianne van Halewijn. ,,Ik heb op kleine schaal ondervonden hoe het is een
vluchteling te zijn, een minimum aan kleding en voedsel te
hebben en om gediscrimineerd te worden - en dan spraken de
mensen bij wie we terechtkwamen nog dezelfde taal en hadden we
een gemeenschappelijke vijand! Maar wanneer dat al zo'n grote
invloed heeft gehad, hoe moet het dan met al die mensen op de
televisie? Het is toch duidelijk dat we de slachtoffers, vooral
de kinderen, niet in de steek mogen laten? Humanitaire hulp is
beslist een noodzaak om escalaties in de toekomst te voorkomen.
Dat is ook in ons eigen belang!''
'Vrijheid moet een recht zijn voor alle mensen'
Ze heeft door haar ervaringen een groter rechtvaardigheidsgevoel gekregen. ,,Ik ben, denk ik, ook meer strijdbaar geworden.
Geweld vind ik verschrikkelijk en ik kan nog steeds niet goed
tegen kapotte dingen; moedwillige vernielingen kunnen me heel
kwaad maken. Ik heb bepaalde waarden leren kennen en ik tracht
die door te geven: Ga niet af op vooroordelen; probeer zo goed
mogelijk een eigen mening te vormen. Generaliseer niet en discrimineer niet. Nooit zijn alle mensen van een volk of land
gelijk. En een meerderheid kan heel goed ongelijk hebben. Het
opgroeien in vrede en vrijheid is een voorrecht, maar het zou
een recht moeten zijn van alle mensen.''
De Brug naar Arnhem werd uiteindelijk in november 1944 tijdens een geallieerd bombardement vernietigd (VanReij.info) >
Voor Henk Berensen loopt de brug, die sinds 1978 John Frostbrug
heet, als een rode draad door zijn leven. ,,Ik heb hem als zes
a zevenjarige zien bouwen en was erbij toen hij in 1935 geopend
werd. In de vroege morgen van 10 mei 1940 werd ik wakker van de
daverende klap waarmee hij werd opgeblazen en ik besefte meteen: de oorlog is begonnen. Tijdens de Slag bleek hij een brug
te ver en tijdens de evacuatie werd hij stukgebombardeerd. Ik
hoop dat mijn kinderen en kleinkinderen zich bewust blijven van
het kostelijke goed dat vrijheid heet.''
'Sorry for the mass we made'
To Mijnlieff ontdekte, in alle geweld, toch nog lichtpuntjes in
het gedrag van vriend en vijand. ,,Aan de Hulkesteinseweg zaten
wij tijdens de Slag temidden van de gevechten. Dan was je
Duits, dan was je Engels. We brachten de dagen door in een
klein schuilkeldertje in de tuin. De Engelsen gebruikten ons
huis een nacht voor de opvang van gewonden; de deksel van een
antieke dekenkist diende als brancard. Ze haalden in hun haast
natuurlijk veel overhoop en ook werd het een en ander omvergegooid. Toen wij weer 'Duits' waren en tijdens een gevechtspauze even het huis ingingen om wat eetbaars te zoeken vonden wij een ontroerend briefje in de keuken: 'Sorry for the mass and breakages we made - Tommy'; excuses voor de troep die we maakten. Het was tekenend voor de Engelse mentaliteit; het idee dat je daar nog de tijd voor nam in die hectische bende. Maar ook
moest ik terugdenken aan 10 mei 1940, toen we meteen de eerste
ochtend van de oorlog Duitsers in de voortuin hadden die gaten
moesten graven voor palen voor de telefoonverbindingen. Voordat
zo'n engerd in camouflagepak begon belde hij bij ons aan om
zich ervoor te verontschuldigen. Hij zou oppassen voor de tulpenbollen; hij zei: 'Ich will versuchen Ihre Tulpen nicht zu
verletzen'.''
Jan Kramer denkt nog steeds met groot ontzag en eerbied terug
aan zijn overleden ouders. ,,Het waren twee eenvoudige mensen,
maar hun inzet en moed laten zich niet beschrijven. In een
groot godsvertrouwen zetten ze zich in voor de medemens. Ze
hielpen mensen die in moeilijkheden waren; vooral joden. Ze
haalden joodse kinderen op uit Amsterdam, gaven onderdak en
zorgden met vele anderen voor onderduikadressen in Arnhem,
Limburg en Brabant. We doorstonden drie invallen door SD en SS,
waarbij het huis overhoop gehaald werd en er met veel geschreeuw urenlang geweerlopen op je stonden gericht; ik heb er
nog weleens last van. Maar er is nooit iets of iemand gevonden;
er was een goede schuilplaats. Vader is ook eens opgepakt en
hardhandig verhoord met slaag en bedreiging. Maar hij liet
niets los; hij wist dat anders vele gezinnen en onderduikers
zouden worden opgepakt. Op wonderbaarlijke wijze en door toedoen van onze huisarts dr. Broeker kwam hij na een week weer
vrij, geestelijk en lichamelijk kapot, maar hij ging meteen
weer door met zijn verzetswerk. Onze ouders waren voor ons, hun
kinderen, een groots voorbeeld. Het waren kleine, grote helden.''
Jan Kramer denkt nog steeds met groot ontzag en eerbied terug aan zijn overleden ouders. ,,Het waren twee eenvoudige mensen, maar hun inzet en moed laten zich niet beschrijven. In een groot godsvertrouwen zetten ze zich in voor de medemens. Ze hielpen mensen die in moeilijkheden waren; vooral joden. Ze haalden joodse kinderen op uit Amsterdam, gaven onderdak en zorgden met vele anderen voor onderduikadressen in Arnhem, Limburg en Brabant. We doorstonden drie invallen door SD en SS, waarbij het huis overhoop gehaald werd en er met veel geschreeuw urenlang geweerlopen op je stonden gericht; ik heb er nog weleens last van. Maar er is nooit iets of iemand gevonden; er was een goede schuilplaats. Vader is ook eens opgepakt en hardhandig verhoord met slaag en bedreiging. Maar hij liet niets los; hij wist dat anders vele gezinnen en onderduikers zouden worden opgepakt. Op wonderbaarlijke wijze en door toedoen van onze huisarts dr. Broeker kwam hij na een week weer vrij, geestelijk en lichamelijk kapot, maar hij ging meteen weer door met zijn verzetswerk. Onze ouders waren voor ons, hun kinderen, een groots voorbeeld. Het waren kleine, grote helden.''
Tineke Boels herinnert zich een uitspraak van haar vader. ,,Na
de bevrijding liep ik samen met mijn broertje, aan weerszijden
aan vaders hand, door de puinhopen van Arnhem. En toen zei hij:
'Dit mag nooit vergeten worden. Het komt in de geschiedenisboekjes en dan kunnen jullie zeggen: dat heb ik meegemaakt'. En hij huilde.''
Het verwoeste Arnhem na de bevrijding in april 1945 (Arnhem Spookstad)
Ga niet af op vooroordelen; probeer zo goed
mogelijk een eigen mening te vormen.
Generaliseer niet en discrimineer niet.
Nooit zijn alle mensen van een volk of land gelijk.
En een meerderheid kan heel goed ongelijk hebben.
Het opgroeien in vrede en vrijheid is een voorrecht, maar het zou
een recht moeten zijn van alle mensen.
MARIANNE SORGEDRAGER-VAN HALEWIJN
Naar Medewerkers aan dit boek
Terug naar Index
Aangepast zoeken
Arnhem Spookstad | Rees: De verzwegen deportatie | Kriegsgefangenenpost | Het drama van de SS Pavon
Artikelen en features | Krapulistische oprispingen | 100 jaar Apeldoornse Courant
Webcams: World Webcam Monitor > Unprotected webcams > Cruiseship cams > List of webcams and more
Media: Press > TV > Radio & video > Twitter and more
World: Atlas | Natural events | Weather > Climate change | Disasters > Earth's End
Various: Dutch Courage's Boeken | Guitar at Charles Bridge | Contact