Hoofdstuk 2

Het sein 'veilig' is nooit meer gegeven

Op zondag 17 september 1944 was de sfeer in Arnhem uiterst gespannen. Niet alleen was er de aankondiging van Duitse vergeldingsmaatregelen, wanneer de daders van een aanslag op een spoorwegviaduct zich niet voor tien uur zouden melden. Ook het luchtalarm loeide verschillende malen, zonder dat er iets gebeurde; althans nog niet in Arnhem. Rond een uur of elf klom Piet van Hooijdonk, samen met twee broers, op het dak van restaurant National aan de Bakkerstraat; hun ouderlijk huis. ,,We zagen groepjes van zes vliegtuigen, tamelijk ver weg. Boven Deelen, Oosterbeek en Westervoort hingen rookwolken en dat werden er steeds meer.'' Anderhalf uur later vielen bommen op het centrum, bedoeld voor strategische objecten, maar lang niet altijd raak.
,,Opnieuw dat af-en-aan-gehuil'', herinnert zich Ger Ruuls. ,,Ik weet niet meer wat er allemaal gebeurde. Maar het sein 'veilig' is nooit meer gegeven.''

Vliegtuigen

Optimistische berichten in Het (illegale) Parool van 22 september 1944 >

,,Om ongeveer half een hoorden wij zwaar geronk van vliegtuigen; het leken er wel honderd'', aldus Piet van Hooijdonk. ,,Ze kwamen laag aanvliegen uit de richting Oosterbeek; je kon de mannetjes zien zitten. We stonden als versteend en zagen bommen vallen; het was heel angstig om te zien. Ze vielen op de Willemskazerne en het Willemsplein, in de Beekstraat, bij de schouwburg, in de Bloemstraat en in de buurt van de Coehoornkazerne, die zelf niet geraakt werd.''
,,Nee, ze kwamen terecht in de Sint Janskerkstraat'', weet Wiet Roelofs, die daar net aan tafel was gegaan voor het middageten. ,,Aan weerszijden van de straat werden enkele huizen totaal vernield en ook de St. Janskerk werd beschadigd. De mannen uit de buurt verzamelden zich om hulp te bieden, want er lagen mensen onder de puinhopen. Jan Blaak en zijn vrouw konden er onderuit worden gehaald. Beiden waren gewond, waarvan zij zeer ernstig. Uiteindelijk bleef er een gezin vermist: de familie Denkers, een echtpaar met een dochtertje; een blonde krullebol van een jaar of twee.''

Alsmaar bidden...

,,Mijn vader had in een van de zeven kelders onder het grote pand in de Parkstraat, waar hij een elektrische groothandel dreef, een onderkomen gemaakt voor geval van nood. We zaten daar in doodsspanning te wachten en hoorden het gerommel aan; echt oorlog, vreselijk om dit van zo dichtbij te moeten meemaken'', vertelt Stefanie Schönberger. ,,Gilpartijen, schietpartijen, vliegtuigen die over ons heenvlogen, een granaat die een deel van het dak verwoestte; we dachten echt: we gaan er zo allemaal aan. Mama alsmaar bidden, dat we er levend af zouden komen, de baby alsmaar huilen, vreselijke toestand, er kwam geen eind aan.''
Aan het Willemsplein werden de Willemskazerne en restaurant Royal totaal vernield. De HBS bleef nagenoeg gespaard. Gert Gijsbers, wiens vader er concierge was, noemt het een wonder dat hij het bombardement overleefde. ,,We zaten met zijn vieren aan tafel en hadden juist de soep op toen opeens Engelse vliegtuigen boven het plein verschenen. Ik zag de bommen vallen. Het waren kettingbommen; drie aaneen. We vluchtten onder de trap in een kast; het werd plotseling stikdonker. De achtergevel van restaurant Royal stortte in de tuin. Meer bommen vielen, plafonds kwamen naar beneden, de ruiten vlamden uiteen, het was een complete hel. Opeens gebonk bij de voordeur. De brandweerlieden van Kring 5 zaten in de val en wilden kennelijk via ons huis vluchten. Ik liep naar voren, maar hoefde de deur niet open te doen - die sloeg vlak voor mij neer, met een wolk donker zand uit de manege, die op hetzelfde moment werd gebombardeerd. Hoe we de woning hebben verlaten weet ik niet meer; paniek overheerste. Mijn vader had gewoontegetrouw de hoed op een stoel liggen met een bos sleutels eronder. Hij zette de hoed op, bommen vielen wederom, weg hoed. Met de sleutels wilde hij het tussenhek open maken, maar dat was een overbodige handeling; we moesten over het hek en over de puinhopen kruipen om het voorplein van de HBS te bereiken. Achteraf stelden we vast dat mijn moeder de elektrische snelkoker had gered en de tas met papieren en geld had laten staan...''.

Ravage

Rond het Willemsplein was een enorme ravage aangericht. ,,Glas van ruiten, resten van getroffen voertuigen, verwoeste trams bij de haltes op het midden van het plein; Royal en de kazerne brandden als een fakkel.'' De vluchtelingen werden opgevangen door sigarenhandelaar Harry Lensen, wiens winkel ook in puin lag. ,,Hij stond met cognac klaar om iedereen in nood te troosten; zelfs Duitse soldaten uit de kazerne, wit van angst en vande kalk.''
Albert Ravestein uit de Bremstraat zal het geluid nooit vergeten. ,,Het hield niet meer op met het enorme kabaal, luchtafweer, vliegtuigen, bommen. Pamfletten daalden neer, bestemd voor ons met 'de bevrijding is nabij' en voor de Duitsers met 'geef je maar over'.''
,,Gitzwarte rookkolommen verduisterden de lucht. Voor een kind was dat een nachtmerrie'', constateert Robert Dalman van de Hommelseweg. ,,Bij wat zachte wind kwamen allerlei stukjes verbrand papier overzweven. Ik ving er enkele van op en kon er nog wel iets op lezen. Het moeten papieren van de belastingdienst zijn geweest, die op de Grote Markt gevestigd was.''

Kerkgangers

< Een simpele tekst op een zwerfkei op Ginkelse Heide herinnert aan de luchtlanding (Oorlogsmusea.nl)