Hoofdstuk 14

Achterblijvers op de Sterrenberg

,,Ooit was er in Arnhem een heuvel, waarop een groot aantal wandelpaden samen kwamen. Omdat dat op een ster leek, werd die heuvel 'Sterrenberg' genoemd. Een landhuis dat er in de negentiende eeuw werd gebouwd kreeg dezelfde naam. De wijk die er in de jaren '20 en '30 verrees ging ook Sterrenberg heten. Mijn vader kocht er in 1938 een huis, aan de Tooroplaan. Vanuit mijn kamer op de tweede etage had je een prachtig uitzicht over de Betuwe, in de verte Nijmegen, de heuvels van het Reichswald en het torentje van Hoog Elten.''

Zo begint Simon van Woerden zijn verhaal. In september 1944 was hij zestien en zat hij in klas 4 van de HBS; hij wilde bij de marine. Maar zijn vuurproef had hij al een half jaar eerder achter de rug. Als vrijwilliger bij Rode Kruis en brandweer werd hij ingeschakeld bij het bergen van lijken van het bombardement op Nijmegen van 22 februari.
,,Toen het bevel kwam tot evacuatie besloot mijn vader het advies van de Engelsen op te volgen. Die hadden in strooibiljetten opgeroepen niet weg te gaan, omdat evacuees op de weg het beschieten van Duitse transporten door de RAF zouden bemoeilijken. Waarom juist hij dat lef opbracht weet ik niet. Hij was in zijn hart een anti-militarist en beslist geen lefgozer. Wel had hij een sterke geloofsovertuiging en dat hielp hem in moeilijke tijden. En mijn moeder was een kordaat iemand die van wanten wist. We namen onze intrek in het landhuis; een oersolide gebouw met gewelfde kelders onder het gehele oppervlak en de mogelijkheid om van daar uit aan drie zijden naar buiten te komen. De Sterrenberg werd bewoond door een katholieke congregatie, de Zusters van Tegelen met een aantal ouderen die verzorging nodig hadden. Zij evacueerden en de moeder-overste gaf mijn vader toestemming hun plaats in te nemen. Wij waren met ons negenen; mijn ouders, zes kinderen en dienstmeisje Geertje uit Driel. Driel was bevrijd, dus zij kon niet naar huis. Drie bewoners wilden blijven; het echtpaar Klaassen en de pastoor. We kregen versterking uit de buurt: het gezin Zijlstra en de ouders van mevrouw; het echtpaar Steltman en zijn zus; mevrouw Meeuwisse, al op leeftijd, uit de Tooropstraat; mevrouw Tuinhout uit de Gabrielstraat.''

Gedeserteerde SS'er

Daar kwamen spoedig nog vier gasten bij, van verschillende pluimage. ,,Onze overburen bleken een onderduiker te hebben, Jan Hesselink, een broer van meneer. Hij wilde graag blijven. Hij vertelde dat hij naar Engeland had willen varen maar op zee was opgepakt, naar kamp Vught gebracht en tenslotte ontslagen. Hij wilde ook bij de marine en bovendien had hij goede contacten met de Ondergrondse in Schaarsbergen. Maar er was nog een probleempje. Er zat een familie bij hem op zolder, een Nederlandse SS'er die tijdens de veldtocht tegen Rusland een Poolse vrouw op de kop had getikt en bij haar een kind had gekregen. Terug in Nederland was hij gedeserteerd en met z'n drieen ondergedoken. Konden die ook op de Sterrenberg terecht?
Mijn vader voelde er niets voor, maar er was weinig keus. Als zij zouden worden opgepakt konden ze ons illegaal verblijf verraden, om hun eigen straatje schoon te vegen. Toen waren we dus met 27 mensen en het extra probleem van een baby.''

Kip zonder kop

De nieuwe bewoners namen hun intrek in de kelder van het oude landhuis. Plaats was er genoeg. De apparatuur in de keuken had voldoende capaciteit voor bijna dertig mensen. Maar de verzorging van de inwendige mens was toch wel een probleem; er waren geen winkels meer in de buurt. ,,Iedereen bracht mee wat men thuis nog in voorraad had'', vertelt Van Woerden. ,,Uit een boerderij en een pakhuis in de buurt, die ook verlaten waren, haalden we aardappels, appels, meel en dergelijke; mijn vader schreef alles nauwkeurig op en heeft het na de oorlog eerlijk betaald, tot grote verbazing van de boeren. Zijlstra was electrotechnicus en zag kans de stroom weer aan te sluiten, zodat we brood konden bakken. Langzamerhand ontstond een routine waarin iedereen zijn taak had. Zo draaide de oude mevrouw Meeuwisse elke dag de appels om, om te voorkomen dat ze zouden gaan rotten.''
Zelf trok hij zich het lot van zwerfdieren aan. ,,Ik ving zes katten en een kleine bruine hond, die ik Wallie noemde. Dat dier was duidelijk erg ziek en heeft het niet lang meer gemaakt. De katten stalde ik tijdelijk in de badkamer, onder leiding van onze eigen poes Tommy, genoemd naar de Engelse soldaten. Toen ik terugkwam... hadden ze alle zes kans gezien te verdrinken in het bad, dat altijd vol water stond voor wanneer de waterleiding uit zou vallen. Tommy zat het treurige tafereel vanaf een hoge kruk te aanschouwen met een blik van 'hoe kunnen ze zo stom zijn'.'' Twee loslopende geiten en een groot aantal kippen en konijnen gingen de 'veestapel' vormen en zorgden voor melk (voor de baby) en eieren. ,,Maar de kippen legden niet en toen er gebrek aan vlees kwam heb ik leren slachten. Niemand had daarmee enige ervaring. Mijn eerste kip sloeg ik met een scherpe bijl de kop af. Hij was dus dood en ik liet hem los. Maar daarna vloog hij geruime tijd, zonder kop, door de garage; alles onder het bloed. En tijdens het eten van mijn eerste konijn vond ik een paar keutels op m'n bord.''
Het grote witte huis werd door de Duitsers ongemoeid gelaten, maar op een dag door doortrekkende troepen ontdekt. ,,Op een avond hoorden we gestommel boven ons. Een groep Duitse soldaten nam zijn intrek voor de nacht. Ze deden niet moeilijk tegenover ons. Twee motorfietsen bonden ze met kettingen vast aan de balustrade van het terras. Jan Hesselink bedacht dat de Ondergrondse ze goed zou kunnen gebruiken; achteraf een stomme streek, want dat maakte ons uitermate kwetsbaar. Hij zaagde de kettingen door en bracht de motorfietsen naar een geheime schuur. De volgende morgen kwam de bevelvoerende officier woedend op mijn vader af, die heel onschuldig keek, want hij wist van niets. Gelukkig kwam de Duitser weer snel tot bedaren.''

Uitkijkpost